“Ai qua Yên Tử, Quỳnh Lâm, Vĩnh Nghiêm chưa đến, thiền tâm chưa đành”. Câu ca đó như nhắc nhở chúng tôi điểm đến tiếp theo trong hành trình khám phá Tây Yên Tử. Chùa Vĩnh Nghiêm nằm ở xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang– ngôi chùa được mệnh danh là “Đại danh lam cổ tự” nổi tiếng khắp cả nước. Đây là trung tâm Phật giáo lớn nhất vào thời Trần, một chốn Tổ quan trọng, nơi ba vị Trúc Lâm Tam tổ là Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang từng trụ trì và mở đường thuyết pháp.

Chùa Vĩnh Nghiêm cổ kính và tĩnh lặng, được xây dựng từ thời Lý, đến thời Trần, Vĩnh Nghiêm mang một vị trí đặc biệt trong lịch sử văn hóa Phật giáo Việt Nam. Chùa từng là nơi thuyết pháp của Trúc Lâm Tam Tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) và là nơi đào tạo, định chức danh các tăng sĩ thời Trần. Ca dao cổ có câu: Ai qua Yên Tử, Quỳnh Lâm, Vĩnh Nghiêm chưa tới, thiền tâm chưa đành.

Kiến trúc chùa ngày nay khá bề thế với diện tích khoảng 10.000 mét vuông gồm tam quan, chùa Hộ, nhà thiêu hương, chùa Phật, nhà tổ, gác chuông hai tầng mái và nhà trai. Sách Từ điển di tích văn hóa Việt Nam (Hà Nội, 1993) cho biết chùa có từ thời Lý, được xây dựng qui mô, sau bị binh hỏa đổ nát. Địch Vũ Hầu Nguyễn Thọ Cường hưng công tu sửa chùa vào năm 1606. Đến đầu thời Nguyễn, chùa lại được đại trùng tu: tượng Phật, tượng 3 vị tổ Trúc Lâm và nhiều bức chạm khắc có giá trị nghệ thuật được sáng tác trong lần trùng tu này. Chùa đã được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia.

Đường vào chùa Vĩnh Nghiêm – Ảnh: Sưu tầm

Chùa được ví như một bảo tàng Phật giáo ở miền Bắc vì đây là nơi lưu giữ nhiều tài liệu và di sản văn hóa Phật giáo quý giá, trong đó đáng chú ý nhất là bộ 3050 mộc bản khắc in các bản kinh Phật bằng chữ Hán và chữ Nôm.

Chùa Vĩnh Nghiêm là ngôi chùa cổ ở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, được xây dựng vào đầu triều Lý (1010 – 1225). Ngoài việc thờ Phật, đây còn là nơi có lịch sử đào tạo tăng tài lâu đời nhất của Phật giáo Việt Nam. Chùa là nơi tổ chức khắc in và lưu trữ thư tịch Việt Nam qua các triều đại phong kiến, và cũng là nơi tàng lưu một kho tàng di sản văn hóa quý giá bao gồm: hệ thống tượng thờ (trên 100 pho), hệ thống văn bia cổ (8 bia), hệ thống hoành phi câu đối, đồ thờ… Đặc biệt là kho mộc bản kinh Phật và những thư tịch khác do các vị thiền sư Thiền phái Trúc Lâm tổ chức khắc vào nhiều giai đoạn khác nhau.

Chùa Vĩnh Nghiêm – Ảnh: Sưu tầm

Năm 1994, Bảo tàng tỉnh Hà Bắc (nay là Bảo tàng tỉnh Bắc Giang) đã tiến hành kiểm kê, nghiên cứu về kho mộc bản quý giá này. Theo đó, kho mộc bản có tổng cộng 3.050 bản, hầu hết được khắc trong khoảng thời gian từ thế kỉ 17 đến thế kỉ 19. Trong đó chủ yếu là kinh, sách, các văn bản về giới luật nhà Phật và một số trước tác về thơ, phú, nhật kí… của một số vị cao tăng dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. Với những giá trị to lớn như vậy, kho mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được đánh giá là “bảo vật quốc gia”.

Qua khảo sát, các nhà nghiên cứu thấy rằng, những mộc bản này đều do chính các nghệ nhân vùng Bắc Giang, Bắc Ninh và Hải Dương tổ chức khắc trong nhiều khoảng thời gian khác nhau. Vật liệu dùng làm bản khắc là gỗ thị và hầu hết được khai thác tại vườn chùa. Đây là loại gỗ thường được dùng để làm bản khắc in vì gỗ mềm, mịn, dai, dễ khắc, ít cong vênh, khó nứt vỡ.

Tiền điện chùa Vĩnh Nghiêm – Ảnh: Sưu tầm

Đến với Vĩnh Nghiêm, chúng tôi còn được thưởng thức cơm chay nhà chùa, được nghe những bài ca về Đức Phật từ bi của những tăng ni, Phật tử.

Phong cảnh đẹp, sơn thủy hữu tình, kiến trúc độc đáo trầm mặc tôn nghiêm, những mộc bản – di sản văn hóa đặc sắc cùng với quá trình hình thành và phát triển của thiền phái Trúc Lâm… Tất cả đã làm danh lam Vĩnh Nghiêm tự ngày càng linh thiêng như một viên ngọc tỏa sáng trong các ngôi chùa cổ của Việt Nam.

Chùa Vĩnh Nghiêm đã được các nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa xem như một bảo tàng văn hoá Phật giáo Đại thừa khá tiêu biểu ở miền Bắc Việt Nam. Chùa Vĩnh Nghiêm và trụ trì chùa qua các thời kỳ giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần người Việt. Vì vậy, chùa Vĩnh Nghiêm được đầu tư lớn vào năm 1936 với sự hậu thuẫn của nhà nước phong kiến và chính quyền bảo hộ Pháp. Bản thân người Pháp luôn có thái độ tôn trọng với chùa Vĩnh Nghiêm thể hiện bằng việc nhiều lần tới đây và đã từng in các bản mộc bản ra giấy đưa về Pháp.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm

Trong các đợt càn quét, người Pháp cũng luôn tránh làm tổn thương đến chùa và các tài sản trong chùa, trong đó có kho Mộc bản độc đáo này. Và hành trình lịch sử của kho mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm cũng gắn với rất nhiều câu chuyện huyền thoại. Kho mộc bản được bảo tồn, gìn giữ theo cách truyền thống . Các cụ tổ chùa cho đóng 7 cái kệ tựa như một ngôi nhà bằng gỗ nhưng quy mô nhỏ. Mỗi kệ đều có cột, có mái, có phân tầng, xung quanh làm chấn song vuông bản rộng bằng gỗ lim dày dặn, chắc chắn. Kệ có cửa, có khóa nhưng phải biết cách mới có thể mở ra được. kệ này nhà chùa gọi là các tạng kinh. Các tạng ấy lại được đặt ở trong tam bảo, nơi được lợp ngói dày có chỗ tới 30, 40cm nên rất mát mẻ và đảm bảo nhiệt độ tốt cho việc bảo quản.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là những bản gỗ khắc chữ Hán và chữ Nôm với kĩ thuật khắc ngược dùng để in ra thành sách. Mỗi tấm Mộc bản kinh gồm có hai mặt, mỗi mặt khắc tương ứng với 2 trang sách. Tài liệu mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được khắc chủ yếu trong khoảng thời gian từ thế kỉ 16 đến thế kỉ 19. Do đã qua nhiều lần in ấn nên các ván in đều ngả màu đen bóng, bề mặt phủ một lớp dầu mực in khá dày. Lớp dầu mực thấm vào gỗ có tác dụng chống thấm nước, ẩm mốc, mối mọt. Chất liệu dùng để khắc mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là gỗ thị. Một phần gỗ được lấy từ những cây thị được trồng ở chính trong khuôn viên của chùa. Trước đây, chùa Vĩnh Nghiêm có đến hàng chục cây thị được đốn để làm mộc bản. Hiện nay, trong chùa vẫn còn 2 gốc thị được cho là có thân bị đốn dùng chế tác mộc bản. Đây là loại chất liệu hội tụ khá nhiều ưu điểm như mịn, mềm, dai, dễ chạm khắc những hình khối sắc nét và không bị cong vênh theo thời gian.

Mộc bản Kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm, Bắc Giang

Thêm vào đó, bản thân loại mực dùng để in từ mộc bản này thường có dầu nên chống được mối mọt. Trước khi san khắc, gỗ thị còn được luộc kỹ và xử lý hóa chất để chống co giãn nên thích nghi được với thời tiết miền Bắc khá khắc nghiệt. Đó là lý do khiến cho hàng trăm năm nay, các mộc bản còn lại tại chùa Vĩnh Nghiêm cho đến tận bây giờ vẫn còn nguyên vẹn hình khối với nghệ thuật chạm khắc tinh vi, độc đáo. Không chỉ có giá trị về nghệ thuật, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm còn là loại hình tài liệu đặc biệt quý hiếm của Việt Nam và hiếm có trên thế giới.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm xứng đáng là bộ sưu tập cổ vật đảm bảo tính toàn vẹn, nguyên gốc, độc bản và là di sản tư liệu đặc sắc góp phần nghiên cứu nhiều lĩnh vực. Kho Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm chứa đựng những giá trị trường tồn với thời gian. Đó là giá trị về tư tưởng giáo lý của nhà Phật, về triết lý nhân sinh, giá trị về văn học và ngôn ngữ, giá trị về kiến trúc và đặc biệt là giá trị nhân văn sâu sắc.
Nguồn: KPVN

Cảnh đẹp bốn phương qua ống kính Việt

Chùa Vĩnh Nghiêm và bộ Mộc bản kinh Phật

Chùa Vĩnh Nghiêm và bộ Mộc bản kinh Phật

Chia sẻ:

Chia sẻ:

Tin ảnh này của bạn